بیشتر مطالعات در زمینه فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)^{^[1]} حاکی از تاثیر مثبت و معنادار آن بر توسعه است. امّا هنوز در کشورهای در حال توسعه به علّت وجود ضعف در زیر ساخت‌هایشان نمی‌توان به روشنی در این باره نظر داد. بنابراین در این پایان نامه قصد داریم تا نقش فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) را بر توسعه منابع انسانی در شرکت ملّی گاز ایران را در ,وضعیت کنونی مورد بررسی قرار دهیم، که البته شایان به ذکر است که تا کنون در راستای توسعه منابع انسانی با توجه به نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات هیچ گونه پژوهش علمی‌در ایران صورت نگرفته است و این پژوهش کاملا نو و منحصر بفرد می‌باشد.

این پژوهش کاربردی که از نوع پژوهش توصیفی- پیمایشی می‌باشد. پس از جمع‌آوري كامل پرسشنامه‌ها و نمره‌گذاري آنها،‌ كليه اطلاعات بدست آمده با استفاده از روشهاي آماري استنباطي مورد بررسي قرار خواهند گرفت. نتایج بدست آمده از طریق بهره گیری از تكنيك‌هاي آمار استنباطي متناسب با فرضيه‌هاي پژوهش از طریق داده‌هاي جمع‌آوري ‌شده توسط پرسشنامه‌، مورد آزمون قرار داده ایم که پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات، نشان می‌دهد که فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در توسعه منابع انسانی شرکت ملِی گاز ایران تاثیر مثبت دارد.

بنابراین با توجه به نتایج پیشنهاد می‌کنیم که برای بهبود توسعه منابع انسانی و توسعه سازمانی در ایران لازم است که به فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) به عنوان یک عنصرهای مهّم برای سرمایه گذاری توجه شود تا زیر ساخت‌های آن در سازمان محکم بنا شود و با همگامی‌با تغییرات روز ، داده‌ها و اطلاعات جدید همگام شده و این امر کمک به بهبود و ارتقائ توسعه همه جانبه نماید.

واژههای کلیدی: فن، فن آوری، اطلاعات، ارتباطات،ICT ، توسعه منابع انسانی(HRD[2])، شرکت ملّی گاز ایران.

فصل اوّل کلیات پژوهش

1-1 مقدمه

جهان از نیمه دوم قرن بیستم وارد عصر تازه ای شد که با پایان یافتن عصر صنعتی همراه بود. حرکت پر شتاب علم و فن آوری موتور این تحول بوده است. ابتدا با ورود کامپیوتر به بازار و در ادامه با تحول در حوزه اطلاعات و ارتباطات، کامپیوترها به فن آوری‌های ارتباطی مانند : تلفن و تلویزیون پیوستند و انقلاب “فن آوری اطلاعات¹ ” به وقوع پیوست.

اجزاء انقلاب اخیر همانند انقلاب‌های قبلی، دستگاه‌های فیزیکی نبودند بلکه این” بیت‌ها ” بودند که اجزاء اصلی را تشکیل می‌دادند. به عبارت دیگر اجزاء فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)^{^[3]}، ایده‌ها، مشخصات استاندارد، زبان‌های برنامه نویسی و نرم افزارها، صفحات وب، تالارهای گفتمان^{^[4]}، حراج‌ها و معاملات برخط^{^[5]} ، نامه الکترونیکی^{^[6]}، پول الکترونیکی، دولت الکترونیکی و از این قبیل هستند. نکته ی مهم این است که تمام این اجزاء از چند ابزار اصلی به وجود می‌آیند که غایت آن‌ها نوآوری ترکیبی ” اینترنت ” می‌باشد.

این جریان فن آوری در فرآیندهای مختلف اقتصادی مؤثر است و هم زمان در دو طرف عرضه و تقاضا منجر به بهبود و رشد اقتصادی و بهره وری می‌گردد. فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) نقش دوگانه ای در فضای عصر جدید دارد. فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) به عنوان نهاده ای برای صنایع و کالایی نهایی برای بهره برداران محسوب می‌شود. آن چه در حال حاضر قابل توجه می‌باشد این است که ساختار آن متکی بر دانش و آگاهی است، نه فقط از این جهت که امروزه فرض می‌شود دانش و آگاهی از طریق رشد و افزایش بهره وری در تولید اهمیت به سزایی یافت است، بلکه از این جهت که مادی بودن و حالت فیزیکی مواد کم اهمیت شده و مصرف کالاها و خدماتی شبیه نرم افزارهای کامپیوتری، وسایل تفریحی تصویری، تحول بهره گیری از فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) باعث افزایش توان و سرعت پردازش یافته است و بر رشد و بهره وری و توسعه همه جانبه تاثیر می‌گذارد.

استفاده ازفن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) باعث افزایش توان و سرعت پردازش اطلاعات، ارزان شدن نسبی قیمت سخت افزار و نرم افزار، رواج استفاده از سیستم‌های مکانیزه، به وجود آمدن نظام‌های اطلاعاتی بهینه و دسترسی سریع و آسان به اطلاعات به شکل همزمان و مشترک، امکان انجام محاسبات و مبادله داده‌ها با سرعت بسیار بالا و در پهنه ی جغرافیایی وسیع شده است.

با استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) امکان تولیدات مشابه با هزینه تمام شده کمتر، افزایش سطح تولیدات با هزینه‌های یکسان و افزایش سرعت در تهیه و تدارک عوامل تولید و نیز عرضه محصولات بدون نیاز به افزایش هزینه‌ها به وجود می‌آید. بنابراین با گسترش مقیاس تولید و ایجاد توانایی‌ها و فرصت‌های جدید، اشتغال نیروی ماهر را افزایش می‌دهد و همچنین با توجه به مطالب بیان شده فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) موجب افزایش ارزش عملکردها و خدمات صنعت گاز در سطحی گسترده تر و در نتیجه منجربه پیشرفت، بهره وری و توسعه نیروی انسانی شرکت ملّی گاز ایران می‌شود.

در این فصل از پایان نامه، روش بکار گرفته شده در فصول بعدی توضیح داده می‌شود. تبیین و چرایی انتخاب موضوع در کنار توضیح اهمیت اجرای طرح هدف‌های هستند که در این بخش مورد اشاره قرار خواهند گرفت.

انتخاب موضوع «بررسی نقش فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) بر توسعه منابع انسانی شرکت ملّی گاز ایران» در حقیقت تلاشی است در پاسخ به این سوال که فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) چه تاثیری بر توسعه نیروی نسانی در شرکت ملّی گاز ایران دارد. فصل یک بر آن است که هدف اصلی پژوهش بررسی نقش فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) بر توسعه نیروی انسانی” را شرح داده و شیوه‌ها و ابزارهای بکارگرفته در این پژوهش را مورد بررسی قرار دهد.

1-2 بیان مسأله پژوهش

سازمان‌ها به وضوح متشکل از چیزی بیش از نمودارهای سازمانی هستند. موجودیت آنها بر اساس منابع متعددی همچون منابع انسانی، مالی، مادی، اطلاعاتی و دانش شکل می‌گیرد و مدیران در قبال ترکیب و هماهنگی این منابع متعدد و متنوع در نیل به هدف‌ها سازمانی پاسخگو هستند. با وجود این توسعه منابع انسانی برای سازمان‌ها یک کارکرد حیاتی تلقی می‌شود زیرا مولفه اصلی تشکیل دهنده سازمان‌ها، منابع انسانی آن می‌باشد (Schuler, 2000,pp.239-260). رشد و توسعه منابع انسانی از دو دهه گذشته با یک سری دگرگونی‌ها آغاز شده است. در این مدت این حوزه به منزله یکی از عمده ترین موضوعات به ثبت رسیده و مستند سازی شده در عرصه مدیریت کسب و کار معرفی شده است. این دگرگونی‌ها که بر پایه تغییرات اقتصادی، فن آوری، حقوقی و اجتماعی جهان و به ویژه تحت تاثیر تغییرات ساختاری، صنفی، موقعیت جغرافیایی یا انتظارات رو به رشد سازمان‌ها از منابع انسانی شکل گرفته، نقش و سهم منابع انسانی و شیوه‌های انجام کار را در سازمان دست خوش تغییر و تحول بسیار زیادی کرده است(عباس پور، 1384،ص38).

1-3 اهمّیت و ضرورت انجام پژوهش

بشر از نظر تاریخی دو موج برجسته تحول را پشت سر گذاشته که هر یک به مقیاس وسیعی باعث تغییر در زندگی اش شده است. اوّلین موج ، انقلاب کشاورزی بوده است که هزاران سال به طول کشید؛ دومین موج، انقلاب صنعتی بود که سیصد سال طول کشید و چند سالی است که تاریخ شاهد تولد موج سوم یا انقلاب ارتباطی اطلاعاتی می‌باشد. نماد نخستین تمدن، داس و بیل و زیر ساخت آن زمین بود؛ نماد دومین تمدن، خط مونتاژ و زیر ساخت آن کارخانه بود؛ سومین تمدن، کامپیوتر و زیر ساخت آن اینترنت و شبکه‌های ارتباطی است. در گذشته عوامل تولید شامل : زمین، نیروی کار، مواد خام و سرمایه بود، امّا امروزه عوامل تولید شامل داده‌ها، اطلاعات، وسایل ارتباطی دانش است. این گونه پیش بینی می‌شود که تا دو دهه دیگر بشر موفق به درک موج چهارم که در آن همه امور امروز تغییر خواهد کرد، خواهد شد. به این شکل موج چهارم دنیای مجازی است که حد توسعه یافته ابزار فن آوری اطلاعات و ارتباطات امروز در فضای سه بعدی است که آثار محدودی از آن تا کنون به نمایش درآمده است(الوین تافلر^{^[7]}، 1980).

فن آوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک فن آوری جدید در دهه 90 وارد بازار شد و به سرعت توسعه یافت. این فن آوری به دلیل عمومی‌بودن آن با سایر فن آوری‌ها تفاوت اساسی دارد، به این معنی که تنها در حوزه فعالیت خود تاثیر گذار نیست، بلکه در کل فعالیت‌های اقتصادی و غیر اقتصادی تاثیر به سزایی در تسهیل انجام امور و بالا بردن بهره وری و کارایی دارد(پزشکی، دباغ رضائی،1384،صص38-40). فن آوری اطلاعات و ارتباطات کاربردهای فراوانی در صنعت و همچنین در پژوهش و توسعه داروهای جدید، برای مراقبت دقیق تر بیماران بد حال داشته است(حسن پور قروقچی،1386، ص73 ). در بحث توسعه منابع انسانی، تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات به عنوان مجموعه افکار تولید شده که به وسیله مکانیسم‌های سخت افزاری در اختیار افراد و سازمان‌ها قرار می‌گیرد، نقش عمده ای را در توسعه منابع انسانی ایفا می‌کند. امروزه، ارائه دانش لازم و تغییر و جهت دهی به آن در منابع انسانی، از طریق تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات به سهولت انجام می‌گیرد و کارکنان یک سازمان و یا یک جامعه را در ابعاد مختلف به سوی توسعه سوق می‌دهد. تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات به ارضای نیازهای ارتباطی و اطلاعاتی که به ایجاد دانایی در منابع انسانی کمک می‌کند، کی پردازد و امکانات جدیدی برای تبادل اطلاعات ایجاد می‌کند. تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات توان بالقوه ای دارد تا قابلیت انسان برای ایجاد دانش جدید بیفزاید و می‌تواند موجب ایجاد توسعه منابع انسانی متوازن و چند جانبه گردد (آقاجانی، 1384). فن آوری اطلاعات و ارتباطات با ایجاد جهش در انتقال اطلاعات و ارتباطات می‌تواند منابع انسانی را از انزوا خارج سازد. تا کنون در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه مزایای استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات به اثبات رسیده است. چرا که این فن آوری ماهیت مشاغل و وظایف منابع انسانی سازمان‌ها را دستخوش تغییرات شدیدی کرده است. به گونه ای که امروزه معیار موفقیت هر سازمان به میزان دسترسی او به سرمایه دانشی از قبیل آموزش، مهارت و تخصص سطح بالا بستگی دارد و این معیار تنها با کاربرد صحیح فن آوری اطلاعات و ارتباطات امکان پذیر است Saul, 2002,pp.16-19)). به طوری که همگان بر این باورند که بقا در دنیای پر رقابت کنونی و در شرایط جهانی شدن، در گرو تجهیز به ابزارها و روش‌های نوین دستیابی به اطلاعات و تقویت زیرساخت‌های اطلاعاتی برای تصمیم گیری و مدیریت در قالب سیستم‌ها، اثربخشی وجود چنین سیستم‌هایی از عمده ترین دغدغه‌های مدیران می‌باشد (رهنورد، فرج الله، 1382) .

1-4 هدف‌ها و کاربردهای پژوهش

در دنیای امروز شرکت ملّی گاز ایران به علّت موقعیت استراتژیکی که در اقتصاد کشور و در منطقه دارد و همچنین به عنوان یک انتقال دهنده انرژی درپیشرفت و توسعه اجتماع نقش به سزایی را ایفا می‌کند، از این رو توسعه منابع انسانی به عنوان یکی از مهمترین عناصر افزایش قدرت شرکت ملّی گاز در زمینه‌هایی که دارای نقش کلیدی است، الزامی‌می‌باشد. در همین راستا است که یکی از برنامه‌های چهارم توسعه اقتصادی کشور، رشد و بهره وری و توسعه در تمامی‌ابعاد تعیین شده است. لزوم توجه به این امر که برای عضویت در سازمان تجارت جهانی^{^[8]} و حضور در مجامع جهانی برخورداری از یک سطح قابل قبول بهره وری و توسعه در تمام ابعاد است ما را بر این امر که نیروی انسانی، مهمترین سرمایه سازمانی می‌باشد، قانع می‌سازد. بنابراین این پژوهش هدف‌ها زیر را دنبال می‌کند:

هدف علمی‌: بررسی وضعیت توسعه منابع انسانی شرکت ملی گاز ایران؛
هدف کاربردی : ارزیابی تاثیر فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) بر توسعه منابع انسانی در شرکت ملی گاز؛
اهمیت پژوهش : ارزیابی ارائه راهکار استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) جهت توسعه منابع انسانی و روش‌های آن ؛

[1] . Information & Communication Technology (ICT)

[2] .Human Resource Development

1 . Information Technology (IT)

[3] .Information & Communication Technology (ICT)

[4] . Chat Rooms

[5] . On Line

[6] . E mail

[7] . Alvin Toffler

[8] . WTO : World Trade Organization

منابع فارسی

ابراین، جیمز، سیستم‌های اطلاعاتی مدیریت، 1386، ترجمه: امیر مانیان، مهدی فتاحی، بهاره واثق، تهران، نگاه دانش.
اسلامی‌ندوشن، محمد، سخن‌ها را بشنوید، شرکت سهامی‌انتشار، 1972، چاپ 8، ص2
افراره، عباس، بهره وري نيروي انساني، تهران، مركز آموزش مديريت دولتي
انصاري زماني، قاسم، بهره وري نيروي انساني، تهران، مركز آموزش مديريت دولتي
انصاري، محمداسماعيل، 1375، بهره وري نيروي انساني، تهران، مركز آموزش مديريت دولتي
ایرج سلطانی، روابط صنعتی در سازمان‌های تولید، اصفهان، نشرارکان، 1380، ص128
سلطانی، ایرج ، مدیریت عملکرد بسترساز پرورش منابع انسانی، اصفهان، نشر ارکان، 1381، ص 70
ایزدی، مهرداد، بررسی تاثیر عوامل سیستم اطلاعات مدیریت بر بهره وری صنایع سلولوزی استان تهران، 1376، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد، واحد تهران مرکز، دانشکده مدیریت.
آقاجانی، حسنعلی و آقاجاني، علي اكبر.، (1384)،ارائه مدلی به منظور بررسی تاثیر تکنولوژی اطلاعات بر افزایش بهره‌وری در بخش صنعت، دومين همايش ملي مديريت نوين و مباحث جديد در مديريت، دانشگاه آزاد واحد فيروزكوه.

بلانچارد، كارلوس،1378، مديريت تواناسازي، ايران نژادپاريزي، تهران، نشر مديران
بنداري، مهرداد، بهره وري نيروي انساني، مركز آموزش مديريت دولتي
پزشکی، یحیی و دباغ رضائی، سودابه،آذر 1384، نقش فن آوری اطلاعات و ارتباطات در رشد اقتصادی، تهران : شماره 163، مجله تدبیر،صص38-40.
پور حسن هرزندی، اکبر، بررسی تاثیر بکارگیری فن آوری اطلاعات و ارتباطات بر بهره وری در شرکت برق منطقه سیستان و بلوچستان، 1385، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده اقتصاد و علوم اداری.
پیران، پرویز،آموزش الزامي در استراتژي‌هاي توسعه منابع انساني ؛پايان نامه کارشناسي ارشد ، دانشگاه علامه طباطبايي.
تارخ، محمد جعفر و امی، امیرعلی،1381،تکنولوژی اطلاعات و صادرات نرم افزار، انتشارات پیام آوران کلک آزاد، ص38.
جمعی از اساتید، 1378، مدیریت توسعه، مجوعه نهم، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی.
جهانبخش، اسماعیل، 1382، کاربرد آزمون‌های آماری در پژوهش‌های علمی، انتشارات ارکان.
حاضر، منوچهر، رشد و توسعه نیروی انسانی، یک اولویت استراتژیک برای مدیران دهه 1990، مجله مدیریت دولتی شماره 20، بهار 1372، ص29
حسن پور قروقچی، اسماعیل، 1386، تاثیر فن آوری اطلاعات و ارتباطات بر سازمان، جامعه و فرد، تهران : شماره 180، مجله تدبیر،
حقیقی، محمدعلی، کتاب مديريت رفتار سازماني .
خاکی، غلامرضا، ارزش افزوده (راهی برای اندازه گیری بهره وری)، 1376، انتشارات موسسه مطالعات و برنامه ریزی آموزشی.
خاکی، غلامرضا، روش پژوهش با رویکردی به پایان نامه نویسی، چاپ اوّل، انتشارات بازتاب، 1382، ص57
خاکی، غلامرضا، روش پژوهش در مدیریت، 1383، تهران مرکز انتشارات علمی‌دانشگاه آزاد اسلامی.
خاکی، غلامرضا، مدیریت بهره وری (با رویکردی تحلیلی به آن در سازمان)، 1386، چاپ پنجم، انتشارات کوهسار.
داوودی، احمد، خرداد 1378،مقاله توسعه منابع انساني و نظام اداري
دعائی، حبیب اله، 1385، مدیریت توسعه، مشهد، انتشارات بیان هدایت نور.
دعائي، حبيب ا…، مديريت منابع انساني، ناشر مؤلف.
رجب بيگي، مجتبی، ” فناوري اطلاعات و تهديدها و فرصت‌هاي شغلي”، همايش نقش فناوري اطلاعات در اشتغال، سازمان همياري اشتغال، بهمن 1380،صص3-4.
رضائیان،علی،1382،،سیستم اطلاعات مدیریت(مدل سازی اطلاعات)، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی در دانشگاه‌ها (سمت)، چاپ چهارم.
روشن، محمد، حافظ، کمال، رازانی، هدایت،1388، توسعه منابع انساني، موسسه مطالعات سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران .
روشن، محمد، کمال هدایت، حافظ و رازانی، توسعه منابع انسانی ، موسسه مطالعات سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران.
رهنورد، فرج الله، جزوه درسی مدیریت سیستم‌های اطلاعاتی، موسسه عالی آموزش و پرورش، 1382
ريچاردال دفت، تئوري سازمان و طراحي ساختار، پارسائيان، شركت چاپ و نشر بازرگاني
رئیسی اردلی، غلامعلی و خاکباز، حسن، 1384، تاثیر فن آوری اطلاعات بر مدیریت کیفیت جامع، شماره 165، مجله تدبیر.
ساعتچي، محمود،1378، روانشناسي بهره وري، تهران، نشر ويرايش
سپهری، محمدرضا، توسعه انسانی، 1378، انتشارات وزارت کار و امور اجتماعی
سرمقاله، نقش فن آوری در سازمان‌های نو، مجله تدبیر، شماره111، اردیبهشت80، ص90.
سعادت، اسفندیار، مدیریت منابع انسانی، چاپ پنجم، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی در دانشگاه‌ها(سمت)، 1380، 62.
سکاران، اوما، روش پژوهش در مدیریت، 1384، ترجمه محمد صائبی و محمود شیرازی، انتشارات موسسه آموزش و پرورش مدیریت و برنامه ریزی.
سلطانی فر، محمد، روابط عمومی‌الکترونیک،چاپ اول، انتشارات سیمای شرق- تهران ،1382،ص 74.
سلطانی، ایرج، 1380، شاخص‌های کارکنان پرورش یافته، مجله تحول اداری، شماره 27 و 28، ص 43.
سلطانی، ایرج، بهمن و اسفند 1378، نقش TPM در توسعه منابع انسانی، مجله مدیریت، شماره 40 و 41، ص 58.
شیروانی، 1382، مقدمه ای بر راهبردهای توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات کشور، دفتر همکاری‌های فن آوری کمیته مطالعات فن آوری اطلاعات.
صاحبقرانی، محمد،30 مرداد 1387، نقش توسعه منابع انسانی در بهره وری نیروی انسانی،ص14.
صرافی زاده، اصغر، علی پناهی، علی،1383،سیستم‌های اطلاعاتی مدیریت، انتشارات میر، چاپ چهارم
صرافی زاده، اصغر، فن آوری اطلاعات در سازمان، بهار1386، چاپ دوم،انتشارات میر.
طاهري، شهنام، 1378، بهره وري و تجزيه و تحليل آن در سازمانها، تهران، نشر هستان
طوسی، محمدعلی، آموزش و پرورش منابع انسانی ضرورت مدیریت امروز و فردا، مجله مدیریت دولتی شماره 9، تابستان 1369، ص40
ظهوری، قاسم، 1378، کاربرد روش‌های پژوهش علوم اجتماعی در مدیریت، تهران: انتشارات میر
عباس پور ، عباس ؛مدیریت منابع انسانی پیشرفته؛چاپ دوم ،انتشارات سمت ،تهران، 1384،ص 38
عباس زاده، حسن،1384، کارکردهای دولت الکترونیک در عصر جهانی شدن، تهران: شماره‌های 63 و 64، ماهنامه مهندسی،اقتصادی و خبری پیام فردا
عبدالرحیم، نوه ابراهیم، کارگاه‌های آموزشی برای توسعه منابع انسانی “تحلیل موردی”، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی شماره3، صص 91-92
عبیدالله خان، ا.ز.م، 1365، برنامه ریزی در سطح محلی و توسعه روستایی، ترجمه عباس مخبر، وزارت برنامه و بودجه
فدوی، عارفه، شهریور1375، مدیر و استاندارد کردن، تنوع گرایی و ساده گرایی، مجله تدبیر، شماره 65، ص 29.
فرح وند، اسفندیار، برنامه‌های پرورش مدیریت، مجله تدبیر، شماره 52، ص45
فرهودی، یوسف، پاییز1379، خطاهای تصمیم گیری مدیرات، مجله دانش مدیریت، شماره 50، ص 68.
قربانی، مهدی و صمدی آذر، حسن،1384، مهارت‌های اول ICDL XP آموزش مفاهیم پایه ای فن آوری اطلاعات (IT)،نشر اتحاد، ص 25.
کیاکجوری، کریم و رودگرنژاد،فروغ، 1385، ارائه مدل مفهومی‌از نقش کارآفرینی در توسعه، کنفرانس ملّی مدیریت کارآفرینی، تهران: دانشگاه تهران
گیوریان، حسن،مرداد1380، تاثیر محدودیت‌های سیستم‌های نوین اطلاعاتی در سازمان، مجله تدبیر، شماره 114، ص43.
محمد شهرتی فر، 21 آبان 1387،تاریخچه فن آوری اطلاعات و ارتباطات، مجله تخصصی آنلاینِ آفتاب،صص1-3 ،صص14-20 و صص 24-26.
محمدنژاد، فرشید، 1380، تکنولوژی اطلاعات و مهندسی مجدد منابع انسانی، مجله تدبیر، شماره 94، ص41.
مشرف، سید محسن، بررسی تاثیر سیستم اطلاعات مدیریت در افزایش بهره وری در شرکت سهامی‌پشتیبانی امور دام کشور،1381، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مدیریت آزاد اسلامی‌تهران مرکز.
مقاله بررسي وضعيت توسعه منابع انساني در ايران ؛نوشته علي طايفي
مقاله تحولات محيطي و لزوم توسعه منابع انساني ؛نوشته : سعيد آقاسي
مقاله: آموزش بنيان توسعه است : نشريه منابع انساني
مقاله: منابع انساني ثروت غير قابل محاسبه ؛مجله صنعت ايران

موج سوم، الوین تافلر(Alvin Toffler)،1980، نشريه ميثاق مديران، شماره 11.
مهدوي، سيدولي ا…، بهره وري نيروي انساني، مركز آموزش مديريت دولتي

مهریاری، حجت ال…، توسعه نیروی انسانی، ارزیابی عملکرد و برنامه‌ها، مجله تدبیر، شماره 47، ص17
میرزایی ازندرانی،‌هادی، بررسی عوامل بازدارنده تاثیر گذاری فن آوری اطلاعات بر بهره وری کارکنان در مرحله تکنولوژی مداری شرکت ملّی گاز ایران(حوزه مدیریت مالی)، 1381، پایان نامه کارشناسی ارشد، مدیریت دولتی، آزاد علوم پژوهشات، دانشکده مدیریت.
میرسپاسی، ناصر، مدیریت استراتژیک منابع انسانی و روابط کار،چاپ بیستم، انتشارات میر،1381،70.
میرفخرایی، سید حیدر، آبان1380، ویژگی‌های سازمان‌های مجازی، مجله تدبیر، شماره 117، ص51
وارث، حامد،آبان 1377، ظهور تکنولوژی اطلاعات، مجله تدبیر، شماره 87، ص54.
الوانی، مهدی، مدیریت عمومی، چاپ شانزدهم، نشر نی ، 1380، 61
هومن، حیدر علی، تحلیل داده‌های چند متغیره در پژوهش‌های رفتاری، انتشارات پارسا، 1380
جری استوکر ،امیرمحمد حاجی یوسفی ،دیوید مارش، کتاب روش و نظریه در علوم سیاسی؛نشر : پژوهشکده مطالعات راهبردی، سال ۱۳۸۷ ، ص 95

منابع لاتین

Africa Recruit, Human Resource and Skills Management using Information Communication Technology (ICT) Conference, Oct.2006, Johannesburg, South Africa.
Awad, E. M. 1988. Management Information System: Concept, structure, and applications. Califonia: The Benjamin Cummings.
Bounds Gregory & Others, Management, P.679
Caplan, R. D., & Harrison, R. V., (1993). Person-environment fit theory: Some hi, developments, and future directions. Journal of Social Issues, 49. 253-76.
J, Cherrington, Organization Behavior Allyn and Bacon, p.755
Davis, G. B., and Olson, M.H. 1985. Management Information system: Conceptual, foundations, structure, and development. 2nd Ed. New York: Mc Graw-Hill.
Eric S. Raymond, “The Cathedral and the Bazaar”, rev. 1.40 of 1998-08-11, in http://books.google.com/books?id=F6qgFtLwpJgC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false
Garvey, W. D. & Griffith, B.C. (1972). Communication and information processing within scientific disciplines: empirical findings for psychology. Information Storage and Retrieval, 8, 123-136.
Henry Chasia, The Role of ICT as a Tool for Human Resource and skills Development: Challenges and Potential Solutions, 23rdOctober 2006.

http://www.pubmedcentral.nih.gov/picrender.fcgi?artid=197669&blobtype=pdf

Jewel Julian, Integrated model for service quality and customer satisfaction, 1998
Koontz Harold & Heinz Weihrich, Essentials of Management, P.430.
Martiz Mark, Harrison Rachel, improving information system success using cooperative and multidisciplinary development techniques, 2000
M, Royas. T, the influence of change management on the effectiveness of the software development process, 1997
Radford, N. A. (1971). [Book review of] UNISIST: Synopsis of the Feasibility Study on a World Science Information System by the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization and the International Council of Scientific Unions. Paris, UNESCO. Med. Libr. Assoc, 59(4). 643-644, Available at:
Ravi Raina:ICT Human Resource Development in Asia and the Pacific Current Status, Emerging Trends, Policies and Strategies, Regional Adviser ICT, United Nations, ESCAP,Bangkok, Thailand,p.13-14,5-6 March 2007
Saul, P.2002, The future of HR? People Management and Leadership Conference, p16-19.
Schuler,R, 2000, the internationalization of human resource management, Journal of international management, p.239-260.
Das, Werther.Davis, Canadian Human Resource Management, Fourth Edition, p.306
J. & MC Gold rick. J. Human Resource Management. Prentice Hall, 1996.
J, & Strange, S,: Improving the odds that Improvement will happen. Toby Vitek.2004.
Stoner James & Edward Freeman, Management. pp.668-1388.
Tina James, The Role of ICT as a Tool for HR and Skills Development Stimulating Women’s Contribution to the Use and Production, 23October 2006.
UNDP, 2001, Human Development R eport: Making new technologies work for human development
UNISIST (1971), Study Report on the feasibility of a World Science Information System, By the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization and the International Council of Scientific Unions. Paris, UNESCO.
United Nation, 1954, Office for Public A dministration, New York, U.N.