فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه 1
کلیات
شرح واژ‌های کلیدی پایان نامه
حاکمیت مذهبی 7
حق الهی پادشاهان 7
آیین قیصر پایی 8
آیین دو شمشیر 8
مبحث دوم قانون اساسی 9
موارد پیدایش قانون اساسی 10
محتوای قانون اساسی 11
مبحث سوم عرف 13
گفتار دوم : فرضیه و سوالات فرعی 20
گفتار سوم روش تحقیق 21
فصل اول: بررسی تئوکراسی
گفتار اول پیشینه تاریخی تئوکراسی 23
مبحث اول پیشینه تئوکراسی در جهان باستان 25
مبحث دوم : مسیحیت ( اروپا) 29
مبحث سوم : اسلام 33
مبحث چهارم : دیدگاه‌های معارض و جدید 44
گفتار دوم غایت یا غایات تئوری تئوکراسی چیست؟ 56
گفتار سوم : آیا ماهیت این نظریه، قابل انطباق بر هر نظام حقوقی هست یا با اشکال خاصی از قبیل اتوکراسی تطابق بیشتری دارد؟ 57
فصل دوم: بررسی قانون اساسی ایران
گفتار اول: پیشینه قانون اساسی در ایران 59
مبحث اول : قانون اساسی مشروطیت 60
مبحث دوم : پیش نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی‌ایران 62
گفتار دوم : آیا می‌توان برای تغییر پیش نویس قانون اساسی ( و گنجانده شدن ولایت فقیه در آن) دلایل حقوقی ویژه ای سراغ گرفت؟ 65
گفتار سوم :بررسی و تطبیق تئوری تئوکراسی در قانون اساسی جمهوری اسلامی‌ایران 67
مبحث اول: مقدمه قانون اساسی 69
مبحث دوم: متن قانون اساسی 72
بند اول: موافقین 72
بند دوم: مخالفین 76
بند سوم: توضیح 80
مبحث سوم: رجوع به مشروح مذاکرات بانگری قانون اساسی نظر شورای نگهبان 85
مبحث چهارم: دو نکته راجع به قانون انتخابات خبرگان رهبری 88
مبحث پنجم: تعارض بین اصول 4و5 89
مبحث ششم: ادامه دلایل اثبات غلبه تئوری تئوکراسی 91
مبحث هفتم: آبا جمع بین دموکراسی و تئوکراسی ممکن است؟ 94
نتیجه گیری و پیشنهاد 97
پیشنهاد 98
مقدمه
تحقیق حاضر بیش از هر چیز با انگیزه پاسخ به پرسش‌های شخصی، سر و شکل گرفت . اما دست کم بر خود من پوشیده نیست مجهولاتی که محرک اصلی برای پی جویی و کند وکاو در این کار تحقیقی بوده اند، با نیازها و مشکلات و مسائل روز جامعه، ارتباطی تنگاتنگ دارند.
به نظر اینجانب، شناخت و ادارک درست و کامل قانون اساسی و نگاه واقع بینانه و نه آرمان گرایانه به آن، و فهم توانایی‌ها، قابلیت‌ها، ظرفیت‌ها، و نیز نقصان‌ها، و کم و کاستی‌هایش، به ما کمک می‌کند تا انتظارات، تصمیمات و عملکرد حقوقی – سیاسی صحیح تری داشته باشیم و در تعیین اهداف و چگونگی و مجال رسیدن به آن‌ها دچار خطای دید نشویم .
تئوکراسی به عنوان نظریه ای برای حکومت، در طول تاریخ بارها و بارها آزموده شده است و برآیند آن در خاطره اقوام و ملل مختلف محفوظ است . آن چه مسلم است، امروزه دموکراسی بیش از هر روش و شیوه دیگری مورد طلب و عمل و ادعاست . اما این به معنای رخت بر بستن تئوری تئوکراسی از میان میدان حقوق سیاست نیست . چنان که مدعای تحقیق حاضر آن است که قانون اساسی و رژیم حقوقی ما بر آن بنا نهاده شده است، اگر چه به دموکراسی نیز بی اعتنا نبوده است .
بدین ترتیب در این پژوهش سعی شده است با بررسی منابع متعدد و مختلف، پس از توضیح معنای تئوکراسی و مفاهیم مرتبط، از جمله حق الهی، و توجه به مفهوم قانون اساسی و انواع و اقسام آن، به مطالعه اجمالی و مختصر پیشینه تئوکراسی در جهان باستان و نسبت و برخورد مسیحیان و مسلمانان با آن، پرداخته شود.
نتیجه مطالعه در پیشینه تئوکراسی، غلبه و سیطره این نظریه از دوران باستان تا رنسانس است . از آن پس رفته رفته مفاهیمی‌چون حقوق بشر و دموکراسی جانشین نگاه تئوکراتیک شدند. این امر به تدریج در اروپا و سپس اندک اندک در سایر نقاط دنیا رخ داد.
در این که کلیسای کاتولیک و پاپ، با توسل به این تئوری مدت‌ها بر اروپا اعمال قدرت می‌کرد، تردیدی نیست و نیز این نکته که مسلمانان هم این تئوری را برگرفته و جزئی از اندیشه دینی خود کردند، بر کسی پوشیده نیست .
اما آیا این به معنای آن است که دین، خود مبلغ و توجیه گر تئوکراسی است یا این که پیروان ادیان به اشتباه چنین برداشتی از مذهبشان داشته اند؟
پاسخ به این پرسش مستلزم پژوهشی مستقل در دین است اما قدر متیقن آن است که اگر دین را امری جدای از عملکرد دینداران بدانیم، و یا قائل به این باشیم که دین ( معرفت دینی) مجموعه برداشت¬های مختلفی است که در طول تاریخ از آن وجود داشته است، به دو نتیجه متفاوت می¬رسیم .
به نظر من متون مقدس مسلمانان تاب تحمل برداشت‌های مختلفی را داشته است . قرائت‌هایی که در هر زمان و مکانی با توجه به عرف غالب و نحوه زیست فکری و اجتماعی و حقوقی هر عصری رونق گرفته یا ازدواج افتاده است .
بی شک، عرف، و نگاه تئوکراتیکی که پیش از اسلام وجود داشت باعث شد که مسلمانان با چنین پیش فرض و ذهنیتی در دین بنگرند و آن چه را که خود مطلوب می‌بینند، ببیننند. صرف نظر از این که حقیقتاً دین ( متون دینی) خود آشکارا آن را تأیید می‌کنند یا نه . از آن جا که در بحث از پیشینه تئوکراسی، هدف، توصیف واقعیات بوده است، پس از بیان دیدگاه‌های مختلف، اعم از موافق و مخالف این نظریه، نقدی انجام نشده است . چرا که این تحقیق در مقام رد یا قبول تئوکراسی یا تطبیق آن با دین نیست. از طرف دیگر چاره ای جز بیان دیدگاه‌های مختلف نبوده است. پس ذکر نظرات موافقین و مخالفین تئوکراسی (به ویژه در اسلام) مستقل از دیدگاه شخصی اینجانب است.
آن گاه در بررسی قانون اساسی فعلی، پس از نگاهی به قانون اساسی مشروطه و پیش نویس قانون اساسی، دیدگاه‌های موافقین و مخالفین برداشت تئوکراتیک از قانون اساسی بیان شده است . و پس از بررسی مقدمه این قانون و نگاهی به مشروح مذاکرات بازنگری و نظرات تفسیری شورای نگهبان و قانون انتخابات خبرگان و تحلیل اصول مرتبط با تئوکراسی در قانون اساسی، به زعم نگارنده، فرضیه تحقیق اثبات شده است.
بار دیگر تأکید می‌کنم که نه غلبه عرف تئوکراتیک در دنیا تا رنسانس و نه حتی اثبات تئوکراسی در قانون اساسی، به معنای درست و مطلوب بودن و جانبداری اینجانب از آن نیست، بلکه در تمام این تحقیق، سعی در بیان واقعیات بوده است، و نه آن چه باید باشد و اما ایرادات کار حاضر:
نقص و ناتمامی، گوئیا نسبتی پیوسته با این دنیای مادی دارد، که از آن گریز و گزیری نیست. البته این رساله نیز از آن بر کنار نیست.
نقص در منابع مورد مطالعه، کژ فهمی‌احتمالی مطالب، تأثیر پیدا و پنهان پیش فرض‌ها بر تحلیل منصفانه و منطقی اطلاعات و … از جمله این ایرادات و نواقص است که بر صاحب این قلم پوشیده نیست .
امید است نقد و نظر عالمانه اساتید و دوستان عزیز و روشن بین و بینش مند در زدودن زنگارها و کژ و کوژی‌ها از این مسکین آینه خرد و شکسته کارگر افتد.ایدون باد .
کلیات
گفتار اول
-شرح واژ‌های کلیدی پایان نامه
در این تحقیق، چنان که از نامش بر می‌آید، با دو واژ ه اصلی و محوری مواجهیم :
الف) تئوکراسی ب) قانون اساسی
در مورد پیشینه تاریخی این دو عبارت در بخش مربوط به خود، سخن خواهیم گفت و در این جا تنها به توضیح معنایشان می‌پردازیم.
مبحث اول تئوکراسی: Theocracy در یونانی Theokratia
«مرکب از دو جزء : Theos به معنی خدا و Kratos به معنای قدرت »
در فارسی: حاکمیت اهلی – خداسالاری – یزدان سالاری – حکومت خدایی
توضیح : «نوع حکومتی که در آن قدرت مطلق سیاسی در دست مرجع عالی روحانی (نبی، خلیفه، پاپ) است و در آن اساس نظری حکومت بر آن است که حکومت در چنین نظامی‌از جانب خداست و مرجع روحانی که فرمانروای سیاسی نیز هست و دستگاه اداری و قضایی او فرمان‌های خداوند را که از راه وحی رسیده است، تفسیر و اجرا می‌کند. از کامل ترین گونه‌های حکومت یزدان سالار، حکومت موسی و انبیای بنی اسرائیل بود. حکومت خلفا در صدر اسلام نیز از این گونه بوده است . حکومت‌هایی از نوع خلافت اموی و عباسی و عثمانی و همچنین حکومت پاپ‌ها در اروپای قرون وسطی نیز مدعی همین گونه حکومت بوده اند. اگر چه در واقع نوع حکومت آن‌ها با دستگاه پر شکوه شاهانه ای که داشتند به پادشاهی خودکامه همانند تر بوده است . به ویژه که جانشینی نیز در این خلافت‌ها موروثی بوده است . ولی به هر حال در این حکومت‌ها نیز قدرت سیاسی و مرجعیت روحانی با یک نفر بود و پادشاهان، منشور مشروعیت فرمانروایی خود در بخشی از حوزه نفوذ و اقتدار مرجع روحانی را از پاپ یا خلیفه می‌گرفته اند.»
«تئوکراسی عبارت است از حکومت کشیشان و روحانیون تحت عنوان نمایندگان خداوند. نظر به این که این اندیشه سیاسی در غرب شکل گرفته است، طبیعتاً ریشه این نوع حکومت را باید در شکل گیری تفکرات فلسفی – دینی بشر در اروپای قبل از قرون وسطی جُست که رهبران مذهبی ادعا می‌کردند با قدرت‌های فوق طبیعت هم در ارتباطند. از این رو قدرت‌های دنیوی را با امور اخروی به هم آمیخته، حکومت الهی به وجود می‌آوردند که بسیاری از جامعه شناسان وجود شاخه‌های متعدد مسیحیت را از همین امر می‌دانند.»
«تئوکراسی به معنای حکومت خدایی است . نوعی حکومت است که نظام دین و حق حاکمیت خداوند، اساس آن است و قوانین خدا را قوانین حکومت می‌داند. روحانیون ترتیب دهنده و مفسر و مجری این قوانین اند.»
«تئوکراسی یک نظریه سیاسی و دینی است مبنی بر این که حکومت دینی، تنها حکومت مشروع است و قانون صحیح همان قانونی است که به وسیله پیامبران به مردم ابلاغ شده و خداوند، واضع آن است . براساس این نظریه، دین و سیاست (روحانیت و دولت) از هم جدا نبوده و باید حدود قوانین الهی درباره مردم اجرا گردد. این نظریه، در ادیان الهی یهود و مسیحیت و اسلام نیز وجود داشته است . در صدر اسلام ( تا پایان عصر خلفای راشدین) وحدت دین و سیاست اعمال می‌گردید، لیکن از آغاز حکومت بنی امیه به دست فراموشی سپرده شد و مبارزه امامان شیعه اثنی عشری، را باید در این محتوا بررسی کرده در زمان معاصر، مسأله وحدت دین و سیاست از جانب سید جمال الدین اسدآبادی عنوان شد . بعدها مدرس نیز آن را دبنال کرد. در دهه‌های اخیر این اندیشه سیاسی از نو احیا شده است .»
«تئوکراسی به معنی حکومت الهی با حکومت مذهبی است که در صدر اسلام و دوران فرمانروایی پاپ‌ها از قرن دهم تا سیزدهم میلادی سابقه داشته و تا قبل از تسلط کمونیست‌ها بر تبت، لاماها نیز مقام پیشوای مذهبی و حکومت را توأماً در دست داشتند. در حال حاضر، تنها نمونه حکومت مذهبی در جهان، جمهوری اسلامی‌ایران است که پیشوای مذهبی کشور با عنوان ولایت فقیه بر تمام امور کشور نظارت عالیه دارد و در مقام فرماندهی کل قوا بر نیروهای مسلح کشور نیز فرمان می‌راند.»
«تئوکراسی رژیم حکومت و دولتی را گویند که زمامداران رسمی‌و رؤسای درجه اول آن، پیشوایان روحانی و یا بزرگان روحانیون می‌باشند، و در واقع ترکیب کامل مذهب و سیاست و تمرکز آن در نقطه واحد، و حکومت بر ارواح و اجساد مردم است . حکومت‌های صدر اسلام و حکومت پاپ روم در مدتی محدود در قرون وسطی، نمونه‌هایی از حکومت تئوکراسی بوده است که می‌توان آن را به حکومت مذهبی معنی کرد.»
در تمام تعاریفی که آمد، نکته اساسی ، همان حق محوری و اصیل خدا برای حکومت است . البته این حق از طرف نائبان او اعمال می‌شود. یعنی از طریق کسانی که خود مدعی ارتباط و جانشینی اویند و البته مردم نیز – کمابیش – این مقام را شایسته ایشان دانسته اند.
به نظر می‌رسد نکته اختلافی آشکاری در تعاریف فوق از تئوکراسی وجود ندارد . اما در ذیل و ارتباط ماهوی با تئوکراسی، عبارات و مفاهیمی‌چند، قابل تذکر و تأمل است :
حق الهی Divine Right : «پیش از پیدایش جنبش‌های جمهوری خواه و دموکراتیک، کمابیش در سراسر جهان، قدرت حکومت‌ها با نظریه حق الهی توجیه می‌شد. به موجب این حق، پادشاهان و شاهنشاهان، به خواست خداوند، بر روی زمین فرمان روایند. و این نظریه تا آن جا ادامه می‌یافت که پادشاهان را در مقامی‌خدایی یا نیمه خدایی و یا عامل اجرای اراده خداوند و ظل الله می‌شناسد . چنان چه نظام الملک، وزیر ملک شاه سلجوقی در سیاست نامه از این اصل بدین عبارت یاد می‌کند: «ایرد تعالی در هر عصری یکی را از میان خلق برگزیند و او را به هنرهای پادشاهانه ستوده و آراسته گرداند و مصالح جهان و آرام بندگان بدو باز بندد»
همچنان که در سنگ نبشته‌های هخامنشی نیز آشکارا، منشاء قدرت شاهانه به دَهِش اورامزدا نسبت داده شده است :«داریوش شاه گوید به خواست اهورامزدا، من شاهم. اهورامزدا شاهی را به من عنایت فرمود.»(سنگ نبشه بیستون) در چین باستان نیز منشاء قدرت شاهانه را آسمان می‌شمردند و خاقان را تی ین مینگ یا فرزند آسمان می‌نامیدند. و ایرانیان، خاقان چین را بغپور یا فغفور می‌نامیدند یعنی پسر خدا. در ژاپن نیز سلسله پادشاهان به خدای آفتاب می‌رسید. در اروپای سده‌های میاند تا روزگار انقلاب فرانسه، قدرت شاهانه اصل الهی داشت؛ اما پس از پیدایش جنبش‌های آزادی – خواهانه و دموکراتیک در عصر جدید، این نظریه در همه کشورها و به ویژه در کشورهایی که رژیم‌های استبدادی سلطنتی در آن‌ها به رژیم‌های مشروطه بدل شد، جای خود را به این اصل داد که حاکمیت دولت از جانب مردم است و دولت در برابر مردم مسئول است . در انگلستان، نظریه حق الهی سلطنت، پس از انقلاب با شکوه (89-1688) فراموش شد.»
«حق الهی، نظریه ای است دایر بر این که سلاطین حق سلطنت کردن را به موجب قانون الهی و طبیعی، از پدران خود به ارث می‌برند و به این نحو پادشاه هیچ مسئولیتی در برابر ملت ندارد… توماس‌هابز،فیلسوف انگلیسی از طرفداران و مبلغان این نظریه بود. در فسلفه جان لاک، این نظریه مورد انتقاد سخت قرار گرفت. در ایران تا قبل از انقلاب مشروطیت ، چنین نظریه ای حاکم بود و پس از آن شاه به عنوان «عامل حاکمیت مردم و نماینده آن» شناخته شد.»
حاکمیت الهی:«زیرا این عنوان در تاریخ تمدن سخت‌های بسیار گفته شده است . از نظر اسلامی، حاجت عمومی‌مردم هر کشور در این مقطع زمانی به گونه حاد، نسبت به دموکراسی تجلی کرده است ، به طوری که نبودن دموکراسی مایه حرج است . در چنین موردی حتی به عقیده صاحب جواهر الکلام هم، حاجت عمومی، مشرّع است، پس آرای عمومی‌در انتخابات در حوزه دموکراسی در حال حاضر، مظهری از مظاهر حاکمیت الهی (اعمال قواعد شرع مقدس) است .»
حاکمیت مذهبی : Rerligious Soaereignty
«در چنین حالتی از امر حاکمیت، دکترین مذهبی، حاکمیت خود را از دو طریق اعمال می‌کند: یکی از طریق تشکیل یک دولت مذهبی براساس خواست عمومی‌یا اراده عام که اعضایش جزء کارگزاران حکومتی مذهبی باشند و دیگر از طریق تقنین یا انشاء قوانین و مقرراتی که مستقیم یا غیر مستقیم ناشی از فرامین و احکام مذهبی باشند.»
حق الهی پادشاهان :Divine Right Of Kings
«نظریه ای مبنی بر این که پادشاهان، حق سلطنت کردن را به موجب قانون الهی و طبیعی از نیاکان خویش به ارث می‌برند و در ضمن هیچ گونه مسئولیتی هم در مقابل ملت ندارند. این نظریه پیش از ظهور نهضت‌های آزادی خواهانه در جهان، زیر بنای حکومت‌های استبدادی و مطلقه را تشکیل می‌داد.»
آیین قیصر پایی: Caesar O Papism
«اعتقاد به این که امپراطور یا پادشاه به موجب حق الهی، فرمانروایی دارد و از این رو نه فقط مملکت، بلکه کلیسا هم باید تحت نظارت وی باشد. در مقابل این نظریه، برخی معتقد بودند که پاپ نماینده خدا در زمین است و بدین جهت باید بر امور مملکت نظارت کند.»
جمهوری اسلامی: «عنوان جمهوری اسلامی، در حال حاضر، علاوه بر جمهوری اسلامی‌ایران، به دو کشور پاکستان و موریتانی نیز اطلاق می‌شود. مفهوم جمهوری اسلامی، مقید ساختن قوانین و مقررات جاری در این کشورها در چارچوب قانون و مقررات قرآن و شریعت اسلامی‌است ولی از سه کشور نام برده، فقط ایران است که چگونگی انطباق قوانین مصوب قوه مقننه را با اصول شریعت دقیقاً پیش بینی کرده و یک نهاد قانونی را به نام شورای نگهبان، مأمور تطبیق قوانین و مقررات مصوب با اصول شریعت نموده است.»
آیین دو شمشیر : The Theory Of Two Swords
«نام آیینی است که در قرن پنجم میلادی در جامعه مسیحی رومی‌متشکل گردیده و در اواخر قرن مزبور از طرف پاپ گلاسیوس اول درباره آن اعلامیه رسمی‌صادر شد . این آیین در تمامی‌ادوار قرون وسطی به منزله یک آیین مقبول پذیرفته شده، جزء سنت و عادت قرار گرفت و هر زمان بین پاپ و امپراطور ، اختلاف یا رقابتی به وجود می‌آمد، به این آیین رجوع می‌نمودند. این آیین رابطه بین روحانیات و معنویات، و یا مذهب و سیاست را معلوم می‌کند. در دوره ای که به دوره پدران کلیسا معروف است، یک نوع تشکیلات دوگانه و کنترل دوگانه نسبت به جامعه اروپایی آن زمان به وجود آمد و عادت بر این جاری شد که دو قدرت، متساویاً و با تأیید یکدیگر جامعه را اراده نمایند: اول حفظ علایق و منافع روحانی و روحانیون و حکومت بر ارواح و عقاید مردم، که در حوزه اقتدار کلیسا قرار گرفت که تشکیل یک دستگاه سلسله مراتب و یک سلسله تعلیمات خاص را اقتضا دارد، که کشیشان و روحانیون عهده دار آن بودند. دوم، حفظ منافع و علایق دنیوی و حصول و حفظ صلح و نظم و عدالت که در منطقه حکومت کشوری یا سیاسی واقع شد و تشکیل یک سلسله عملیاتی را می‌داد که زمامداران سیاسی و کارگزاران ایشان، آن را به عهده داشتند.
پس لازم آمد که بین این دو، نوعی نظم و یک روح همکاری متقابل حکمفرما باشد و این آیین کمک متقابل کلیسا و دولت به یکدیگر و اداره امور جامعه بشری از طرف این دو قدرت، به آیین دو شمشیر یا دوا توریته معروف گردید و حاکی از این اصل است که یک جامعه، تحت کنترل دوگانه و زیر نظر دو دستگاه کلیسا و دولت، با حدود صلاحیت قضاوت مشخص اداره می‌شود و هر یک از دو قدرت، حدود قضاوت و حوزه حکومت قدرت دیگری را شناخته و مکمل عمل یکدیگر باشند و حقوقی را که خداوند برای قدرت دیگر مقرر داشته است، محترم شمارند.»
«به طوری که از تاریخ مسیحیت بر می‌آید، جدایی دین از سیاست، در قرن پنجم میلادی و طبق اعلامیه پاپ گلاسیوس اول، رسمیت یافت …»
اگر تئوکراتسی، به معنای حاکمیت خداست، و از تعاریف چنین بر می‌آید، اما در نحوه عینیت یافتن اراده خداوند، دیدگاه‌ها متفاوت بوده و هست. چنان که گفته شد، گاهی پادشاهان خود را ظل الله، رب النوع، دارای فرّه ایزدی و بنده برگزیده و سلطان دو بر سایر بندگان می‌دانستند( حق الهی پادشاهان) گاهی میان انیان و روحانیون، کشمکش و تعارض و تفاهم برقرار می‌گردیده است (آیین قیصر پاپی و آیین دو شمشیر) و گاهی تنها صورت صحیح تئوکراسی، حکومتی دانسته می‌شده که خداوند، فرمان روای عالی آن، و روحانیان، مجری اوامرش باشند.
در این میان اندیشمندانی بوده و هستند که قائل به این نظر باشند که : «دموکراسی مظهری از مظاهر حاکمیت الهی است .»
پس به هر حال، تئوکراسی، خواهان یک حکومت دینی است که در آن اراده الهی شارع مقدس محقق گردد. اما در نحوه تحقق آن، چنان که گفته شد، اختلاف است .
با لحاظ این مسأله، تئوری تئوکراسی با اشکال گوناگون حکومت: مونارشی (حکومت تک نفره)، آریستوکراسی ( حکومت گروهی نخبگان )، و دموکراسی ( حکومت مردم بر مردم، برای مردم) در ارتباط است .
با توجه به تمام آن چه تا به اکنون در توضیح واژه تئوکراسی و معانی و صُوَر مختلف آن گفتیم، در این تحقیق، تئوکراسی، معادل حکومت و حاکمیتی است که مبنای مشروعیت خود را خواست و مشیت خداوند و غایت مطلوب خویشتن را اجرای دستورات شارع مقدس می‌داند.
مبحث دوم قانون اساسی: Constitution
«حقوق اساسی به معنای عام کلمه، به کلیه قواعد و مقرراتی گفته می‌شود که مربوط به قدرت، انتقال و اجرای آن است . لذا و از این و اصول حاکم بر روابط سیاسی افراد در ارتباط با دولت، نهادهای سیاسی کشور و طرز تنظیم آن‌ها و همچنین نحوه سرشکن شدن قدرت در میان فرمان روایان و فرمان بران، از جمله قواعد و مقررات قانون اساسی به شمار می‌آید. قانون اساسی از یک سو حدود و آزادی فرد را در برابر عملکرد قدرت، و از سوی دیگر حدو مرز اعمال تشکیلات حاکم را در برخور با حوزه حقوق فردی، رسم می‌نماید.
