فن آوری اطلاعات و ارتباطات

2-2-1 تاریخچه فن آوری ارتباطات و اطلاعات (۲۰۰۳ – ۱۹۰۹)

فن آوری اطلاعات تاریخی طولانی و بیشتر از هزار سال دارد که با اولین نقاشی ها در غارها و ابداع نوشتن و اختراع چاپ در سال های ۱۵۰۰ شروع شد.

2-2-1-1 تاریخچه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در خارج از ایران

فن آوری اطلاعات تاریخی طولانی وبیشتر از هزار سال داردکه با اولین نقاشی ها در غارها و ابداع نوشتن و اختراع چاپ در سال های ۱۵۰۰ شروع شد. در این روند با توسعه رایانه های الکترونیکی و سیستم های تجاری در نیمه دوم قرن بیستم ادامه یافت . فن آوری اطلاعات امروزی در سال ۲۰۰۰ ریشه ابداع تلگراف الکترونیکی در دهه ۱۸۳۰ و تلفن در دهه ۱۸۷۰ دارد(شهرتی فر، محمد،1387،ص1).

حرکت مکانیکی گرامافون در این دوره اختراع شد که موقعیت مهمی در تاریخ فن آوری اطلاعات داشت و آغاز گر شکل های نوین حافظه مکانیکی بود. دوره بین سال های ۱۸۷۰ و ۱۹۰۰ به عنوان دوره الکترومکانیکی فن آوری اطلاعات شناخته شده است که در آن یک تغییر الکترونیکی با ابزار حرکت مکانیکی پردازش اطلاعات توسعه پیدا کرد. از مهم ترین این ابزارها ماشین های تحریر ، ماشین های تکثیر و ماشین حساب های جدولی بودند که در حدود سال ۱۹۰۰ توسعه داده شدند و در تاریخ فن آوری اطلاعات به عنوان سرآغاز رایانه های نوین شناخته شدند (در حقیقت ، شرکت شکل یافته به وسیله IBM  شناخته شد). پیدایش مخترع ماشین های تجاری سرانجام در سال ۱۹۲۴ به نام صنایع الکترونیکی در حدود سال ۱۹۰۰ ، در توسعه بخش عمده ای از پیشرفت های فن آوری اطلاعات تأثیر زیادی داشت(شهرتی فر، محمد، 1387، ص 1).

مهم ترین این موارد اختراع AM در دهه ۱۹۲۰ ، رادار و تلویزیون در دهه ۱۹۳۰ و رایانه الکترونیکی در دهه ۱۹۴۰ بود . توسعه اولین هدف ها کلی رایانه الکترونیکی ENTAC در سال ۱۹۴۶ کامل شده بود وUNIVAC در سال ۱۹۵۱ برای فروش آماده گردید. تحول الکترونیکی در زمینه هدف ها رشد فن آوری اطلاعات بعد از جنگ جهانی دوم با اختراع ترانزیستور در سال ۱۹۴۷ آغاز شد و به دنبال آن ، ترکیب مدارها در سال ۱۹۵۷ توسعه یافت ، پس از آن رایانه ای که به ” نسل دوم ” معروف بود در اواخر دهه ۱۹۵۰ پدید و سپس یارانه های کوچک در اواسط دهه ۱۹۶۰ عرضه شد. شاید حادثه ای که بزرگ ترین تأثیر را بر فن آوری اطلاعات امروزی داشت ، اختراع ریز پردازنده های در سال ۱۹۷۱ بود که به وسیله اولین ریز پردازنده های تجاری در سال ۱۹۷۵توسعه یافت (شهرتی فر،محمد،1387،ص1-2). به موازات پیشرفت در محاسبات ، سیستم های اصلی انتقال اطلاعات عرضه مـی شدند . از دهه ۱۹۴۰ میکروموج به عنوان اولین جایگزین کابل محوری برای اطلاع رسانی فاصله های طولانی پدید آمد. سیستـم های ارتباطـی ماهواره ای از دهه ۱۹۵۰ برای ترافیک تلفن بین المللی و انتقال موفق اطلاعات به وسیله فیبر نوری در دهه ۱۹۷۰ گسترش پیدا کرد . دهه ۱۹۸۰ آغازی برای ابزار فرعی بسیار پیشرفته برای انتقال اطلاعات همچون پست تصویری تلکس و مودم بود . صنعت فن آوری اطلاعات به طور پیوسته و به سرعت در دهه ۱۹۹۰ ، به وسیله اطلاعات دیجیتالی با هر محتوایی ( علامت ، صدا ، نور و…) برای گسترش دادن ، پردازش کردن ، ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات به وسیله سیستم هایی که به طور فزاینده آگاه می شوند . سیستم های سریع تر و سیستم های کوچک تر که به هر صورت به سمـت فن آوری اطلاعات همگرا می شـوند ( رایانه / پست تصویری / اینترنت / تلفن/ غیره) روبه گسترش نهاد.

شکل 2-1 : نمودار سیر تاریخی کاربرد فن آوری اطلاعات در مدیریت و برنامه ریزی IS/IT

2-2-1-2 تاریخچه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در ایران

نخستین گام ها برای استقرار نظام اطلاع رسانی در ایران با تأسیس مؤسسه پژوهشات و برنامه ریزی علمی و آموزشی، و مراکز مدارک علمی و خدمات کتابداری وابسته به این مؤسسه برداشته شد.

در سال ۱۹۶۶ با مشارکت اعضای شورای بین المللی مجامع علمی (ICSU[1])  فعالیت های بین المللی از سوی یونسکو با استقرار طرح ایجاد شبکه جهانی مبادله اطلاعات علمی یونی سیست  UNISIST[2])  ) مورد بررسی قرار گرفت (رادرفورد،1971، ص 26).

بعدها با شرکت کارشناسان سازمان های بین المللی اطلاعات علمی مانند فدراسیون بین المللی اطلاع رسانی ^[3](FID) مباحث مطروحه در طرح یونی سیست مورد نقادی و موشکافی قرار گرفت و نتایج این مباحث به صورت نشریه ای چاپ و منتشر شد.

از ۴ تا ۱۹ اکتبر ۱۹۷۱ از سوی یونسکو پس از مطالعات فراوان همایش یونی سیست در پاریس با شرکت ۸۳ نماینده از کشورهای جهان تشکیل شد. در این همایش هیئت نمایندگی ایران از سوی مؤسسه پژوهشات و برنامه ریزی علمی و آموزشی شرکت کرد. نخستین سند، گزارش دست نویسی از دکتر حسین دانشی و همکاران وی بود که در سال ۱۳۵۱ برای تعیین وضعیت همایش یونی سیست تدارک شده بود. به دنبال این گزارش مقاله ای نسبتا مفصل زیر عنوان “شبکه جهانی مبادله اطلاعات علمی” در نشریه فنی مرکز مدارک علمی به چاپ رسید که در آن در باره وضع کشورهای در حال توسعه اظهار نظر شده بود:

پس از شرکت هیئت نمایندگی ایران در همایش یونسکو )۱۹۷۱(، مرکز مدارک علمی وابسته به مؤسسه پژوهشاتی و برنامه ریزی علمی و آموزشی، بررسی هایی را در زمینه امکانات اتخاذ سیاستی هماهنگ در مورد گردآوری و اشاعه اطلاعات علمی و فنی آغاز کرد .

قرار شد مرکز مدارک علمی، گزارشی در این مورد تهیه کند. این گزارش در جلسه صاحب نظران مورد بررسی قرار گرفت و پس از انجام اصلاحات، به صورت نهایی چاپ و منتشر شد. در این گزارش دو نکته اساسی به چشم می خورد:

تعیین یکی از مراکز به عنوان واحد هماهنگ کننده فعالیت های مراکز مدارک ایرانی و رابط این مراکز با مجامع و شبکه های بین المللی اطلاع رسانی و نظارت بر اشاعه درست اطلاعات و برقراری ارتباط کامل علمی و اطلاعاتی میان واحدهای نیازمند دولتی و دانشگاهی.

پیگیری سیاست استقرار نظام واحد بازیابی اطلاعات در مراکز مدارک دولتی و استفاده از امکانات و تسهیلات خدمات ماشینی مملکت در جهت سازمان دادن به بازیابی و اشاعه اطلاعات و برقراری رابطه و استفاده از شبکه ها و بانک های اطلاعاتی از طریق نظام های پیوسته.

ـ در مجموع فعالیت هایی را که در جهت استقرار نظام اطلاع رسانی و شبکه های مربوط انجام گرفته،می توان چنین جمع بندی کرد:

ـ مرکز مدارک علمی از سال ۱۳۵۰ با ایجاد شورای هماهنگی مراکز اسناد فعالیت خود را آغاز کرد ؛

ـ هدف مراکز مدارک علمی از ایجاد شورای هماهنگی مراکز اسناد ، همکاری و تقویت زیر بنای ملی اطلاعات علمی بود؛

ـ با تشکیل شورای هماهنگی مراکز اسناد و تشکیل شورای مربوط به یونی سیست توسط کمیسیون ملی یونسکو در ایران در سال ۱۳۵۲، کوشش ها معطوف به اجرای توصیه های یونی سیست شد؛

ـ در شهریور ۱۳۵۵ پیشنهادهایی در زمینه « سیاست اطلاعات علمی در کشور” ارائه شد؛

ـ در اردیبهشت ۱۳۵۶ با همکاری یونسکو و سازمان برنامه امکان برگزاری ” سمینار سیاست اطلاعات علمی فنی در کشور” فراهم آمد . این سمینار امکان تهیه و تدارک ” پیش نویس اساسنامه کمیته ملی یونی سیست^[4] را ( در خرداد ماه ۱۳۵۶ ) فراهم آورد .

ـ قبل از سال ۱۳۵۷ ، دفتر انفورماتیک در سازمان برنامه و بودجه با عنوان یک اداره کل فعالیت های ماشینی پردازش داده ها را اداره می کرد .

ـ از سال ۱۳۵۷ به علت شرایط سیاسی کشور پیگیری مسائل مربوط به نظام ملی اطلاع رسانی تقریبا متوقف گردید ولی استفاده وسیع از کامپیوتر و تجهیزات وابسته به آن که از سال ها قبل آغاز شده بود، رو به گسترش نهاد. استفاده وسیع از کامپیوتر در سازمان های دولتی و پردازش ماشینی اطلاعات و داده ها ، نیاز به واحد یا سازمانی داشت که بر مجموعه فعالیت های ماشینی و کامپیوتری داده ها و اطلاعات نظارت داشته باشد .

ـ در سال ۱۳۵۹ پس از تصویب قانون تشکیل شورای عالی انفورماتیک کشور از سوی شورای انقلاب ، وظایف هدایت و راهنمایی نظام کلی انفورماتیک کشور به عهده این شورای عالی گذاشته شد و از طریق دبیر خانه شورای عالی انفورماتیک در سازمان برنامه و بودجه به این سازمان متصل گردید .

بخش اجرایی امور انفورماتیکی کشور را معاونت انفورماتیک سازمان برنامه و بودجه به عهده گرفت که فعالیت آن مجموعه ای از امور اجرایی ، نظارتی و ارشادی بود .

ـ تا سال ۱۳۶۰ مسئله شبکه ملی اطلاعات و نظام ملی اطلاع رسانی مسکوت ماند، ولی نیاز به ساماندهی وضعیت اطلاع رسانی در همه زمینه ها، سازمان ها و مؤسسات دولتی را به فکر انداخت ، و یک سلسله فعالیت های پراکنده جریان یافت ، و مطالعاتی نیز صورت گرفت. در میان مجموعه بررسی های انجام شده، مطالعات مرکز اسناد و مدارک علمی شاخص است. نخستین طرح از سوی مرکز اسناد و مدارک علمی مطرح شد و حتی مطالعات آن پی گیری شد و نتایج آن نیز انتشار یافت. این نتایج با عنوان «طرح پیشنهادی شبکه اطلاع رسانی علمی و فنی کشور” منتشر شد که در نهایت به مرحله اجرا نرسید و در سطح پیشنهاد باقی ماند (شهرتی فر، محمد، 1387، ص 1-3).

2-2-2 تعاریفی از فن آوری اطلاعات و ارتباطات

فن آوری ارتباطات و اطلاعات (Information & Communication Technology: ICT) تکنولوژی یا فنونی است که توسط آن فنون ، عناصر اطلاعات یا داده های خام (Data) که دارای معانی و مفهوم قابل درک نیستند در فرآیند تجزیه و تحلیل قرار گرفته و پس از آنکه دارای معانی قابل درک شده و به اطلاعات تبدیل شدند امکان انتقال آنها توسط سیستم های الکترونیک به مبادی مصرف را بوجود خواهد آورد (شهرتی فر،1387).

در فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، دستگاه ها و فن آوری های ارتباطی دارای جايگاهی خاص بوده و از عناصر اساسی به منظور  استفاده از مزايا و دستاوردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، محسوب می گردند. در ادامه با تعاريف متفاوت ICT ، بيشتر آشنا می شويم :

• در اوايل سال 1990 به مجموعه سخت افزار ، نرم افزار ، شبکه و صنايع مرتبط به آنان ، فن آوری اطلاعات ( IT ) گفته می شد. در فن آوری اطلاعات و ارتباطات ( ICT ) ، تاکيد و محوريت بر روی جنبه ارتباطی می باشد ، بگونه ای که ارتباطات به منزله يک “بايد” مطرح بوده که فن آوری اطلاعات بدون وجود آن امکان ارائه سرويس ها و خدمات  را دارا نمی باشد.
• فن آوری اطلاعات و ارتباطات،واژه ای است که به هر نوع دستگاه ارتباطی و يا برنامه نظير: راديو ، تلويزيون ، تلفن ها ی سلولی ، کامپيوتر ، نرم افزار ، سخت افزارهای شبکه ، سيستم های ماهواره اری و نظاير آن اطلاق شده که  سرويس ها ،خدمات و برنامه های متعددی به آنان  مرتبط می گردد( کنفرانس از راه دور ، آموزش از راه دور) .
• فن آوری اطلاعات وارتباطات اغلب در يک مفهوم و جايگاه خاص مورد بررسی کاربردی دقييق تر قرار می گيرد نظير : فن آوری اطلاعات وارتباطات در آموزش ، بهداشت ، کتابخانه ها و غيره .
• فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، به مجموعه امکانات سخت افزاری ، نرم افزاری ، شبکه ای و ارتباطی به منظور دستيابی مطلوب به اطلاعات ، گفته می شود .
• همگرائی بين کامپيوتر و ارتباطات ، فن آوری اطلاعات و ارتباطات را شکل می دهد.( پيوند بين کامپيوتر و بهره برداری از تمامی قابليت های آن خصوصا” پردازش و ذخيره سازی داده  با امکانات متعدد ارتباطی) .
• با اين که تکنولوژی های مرتبط با کامپيوتر به نوعی در جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار می گرفت ، ولی پتانسيل های گسترده آن پس از تحقق دو تحول عمده در سال 1980 بر همگان آشکار گرديد : تحول در صنعت نيمه هادی ها ( ترانزيستور ، مدارات مجتمع ، ميکرو تراشه ها ) ، کوچک و ارزان شدن کامپيوترها را به دنبال داشت . متعاقب اين تحول عظيم ، امکان استفاده از کامپيوتر در ابعاد بسيار گسترده و برای عموم کاربران، فراهم گرديد( کافی است به اطراف خود نگاهی داشته باشيم!) . دومين تحول عمده ، ارتباط کامپيوترها  با يکديگر و بر پاسازی شبکه های کامپيوتری است . در ادامه با استفاده از فن آوری های متعدد مخابراتی و ارتباطی ، امکان اتصال و ارتباط بين شبکه های کامپيوتری ، فراهم گرديد .تحولات فوق ، زمينه انقلاب عظيم اطلاعاتی در عصر حاضر و ظهور فن آوری های متعدد اطلاعات و ارتباطات را ايجاد نموده است .
• مهمترين ويژگی فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، نحوه ذخيره سازی ، پردازش و دستيابی به اطلاعات است .
• به مجموعه فن آوری هائی که امکان ذخيره سازی ، پردازش ، ارائه و انتقال اطلاعات را از طريق محيط های انتقال فراهم می نمايد ، اطلاق می گردد.

فن آوری اطلاعات و ارتباطات  به جايگاه برجسته اطلاعات ، دستگاههای ذخيره سازی و پردازش اطلاعات و دستگاههای انتقال و دستيابی به اطلاعات تاکيد دارد .

2-2-3 زیر ساخت های فن آوری اطلاعات و ارتباطات

 زير ساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات در مرحله اول نيازمند وجود يک زيرساخت اطلاعاتی است که در آن تمامی دستگاهها و وسايل ارتباطی نظير تجهيزات مخابراتی، راديو و تلويزيون قرار خواهند گرفت. زيرساخت اطلاعاتی به منزله فونداسيون زيرساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات، مطرح بوده که امکان ارائه سرويس ها و خدمات اطلاعاتی را با کيفت مطلوب، فراهم می نمايد. بر همين اساس می توان فن آوری اطلاعات و ارتباطات را مشتمل بر سه بخش اساسی زير در نظر گرفت:

زيرساخت اطلاعات فن آوری های اطلاعات کاربردهای اطلاعات

Information Infrastructure  : II Information Technologies    : IT Information Applications      :IA

 

شکل 2-2 : زیر ساخت های فن آوری اطلاعات و ارتباطات

2-2-3-1 زير ساخت اطلاعات ( II )

در زيرساخت اطلاعات ، هدف ايجاد و گسترش امکانات زير می باشد : 

• شبکه ها و سرويس های مخابراتی
• تکنولوژی های انتقال 
• سوئيچينگ و روتينگ 
• دستيابی و عرضه 
• ارتباطات چند رسانه ای ( صوت ، تصوير )

 شامل :

• شبکه های موبايل ، بدون کابل 
• شبکه های فيبر نوری 
• سيستم های  ماهواره ای  
• سيستم های سخن پراکنی
• ترکيب ( تلفيق) مخابرات با سيستم های چند رسانه ای
• ارتباطات محلی با سرعت بالا
• ارتباطات شهری ، منطقه ای و ملی با سرعت بالا

2-2-3-2 فن آوری اطلاعات ( IT )

در فن آوری اطلاعات ، موارد زير مورد توجه قرار می گيرد :

• ذخيره سازی اطلاعات 
• پردازش و ارائه  اطلاعات
• سيستم ها ی عامل
• زبان ها ی برنامه نويسی
• مهندسی پروتکل ها 
• نرم افزارهای کاربردی

شامل :

• پروتکل های شبکه
• شبکه های ذخيره سازی داده 
• فن آوری های رمزنگاری و امنيتی
• سخت افزار( کامپيوترهای شخصی ، سرويس دهندگان و … )
• طراحی بانک های اطلاعاتی
• زبان های ارائه محتوا در وب نظير HTML,XML
• تشخيص و پيشگيری از حملات

2-2-3-3 کاربردهای اطلاعات ( IA )

در کاربردهای اطلاعات ، موارد زير مورد توجه قرار می گيرد : 

• ارائه خدمات
• اشتراک دانش
• مديريت عمومی
• سرويس های اجتماعی
• راه حل های تجاری
• توليد و نشر محتوا

شامل :

• آموزش
• فرصت های اقتصادی و توليد درآمد
• توسعه روستائی
• بهبود سلامت شهروندان نظير استفاده از درمان راه دور
• امنيت و مونيتورينگ مسائل زيست محيطی
• مديريت اقتصادی و دولتی
• کتابخانه های الکترونيکی
• تجارت الکترونيکی
• بانکداری الکترونيکی
• آموزش الکترونيکی

همان گونه که ملاحظه می شود برای هر يک از بخش های سه گانه در فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، محدوده  خاصی در نظر گرفته شده است ولی در عمل تعيين دقيق اين محدوده ، امری دشوار و گاها” غيرممکن است. مثلا” برنامه های نرم افزاری در بخش فن آوری اطلاعات قرار گرفته ولی امکان پياده سازی آنان در زير مجموعه کاربردهای اطلاعات (IA) نيز وجود خواهد داشت. همچنين ارتباطات چندرسانه ای در زير مجموعه زيرساخت اطلاعات (II) قرار گرفته شده اند ولی امکان پياده سازی برخی از ويژگی های مالتی مديا در زيرمجموعه فن آوری اطلاعات (IT) ، نيز وجود دارد.

علیرغم عدم وجود محدوده ای مشخص و شفاف برای هر يک از عناصر موجود در بخش های سه گانه زيرساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، می توان با لحاظ نمودن  وزن بکارگيری امکانات سخت افزاری و نرم افزاری در هر يک از بخش ها ، به يک مرزبندی خاص دست يافت :

• عناصر زيرساخت اطلاعات ( II) ، نيازمند استفاده از تجهيزات و امکانات فيزيکی گسترده ای نظير سيستم های سوئيچينگ ، روتينگ ، شبکه ای گسترده از خطوط تلفن ثابت ، سيار و شبکه های رادئوئی ، می باشند . در اين رابطه و به منظورانجام عمليات و مديريت زيرساخت فيزيکی متشکل از عناصر و تجهيزات سخت افزاری ،می بايست از سخت افزار و  نرم افزارهای متعددی استفاده شود.  با طراحی و پياده سازی زيرساخت اطلاعات (بستر ارتباطی) ، امکان ارتباط دستگاههای مختلفی نظير تلفن های ثابت ، تلفن های سلولی ، دستگاههای بدون کابل ، کامپيوترهای شخصی و سرويس دهندگان به شبکه فراهم و آنان قادر به استفاده از سرويس ها و خدمات مختلفی می باشند.ارتباط با زيرساخت اطلاعاتی (ارتباطی)ممکن است مستقيما(از طريق شبکه ايجاد شده)و يا با استفاده از تجهيزات  خاصی نظير مودم، کارت های ISDN ، خطوط DSL و يا دستگاههای بدون کابل ، ايجاد گردد. معمولا” برای سنجش ميزان شکاف ديجيتالی بين جوامع فقير و ثروتمند ، به تنوع ، تعداد و کيفيت وسايل ارتباطی به زيرساخت ، استناد می گردد. بديهی است با فرض ايجاد زير ساخت اطلاعات ، بدون وجود دستگاههای ارتباطی ( از بعد کمی و کيفی) ، امکان استفاده مطلوب و بهينه از زير ساخت و درنهايت بهره مندی از دستاوردها و پتانسيل های ارائه شده در بخش های فن آوری اطلاعات و کاربردهای اطلاعات ، وجود نخواهد داشت .

دستگاههای ارتباطی ( نظير تلفن های ثابت ، سلولی ) به عنوان شرط لازم برای ورود به بزرگراه های اطلاعاتی مطرح می باشند. بديهی است تنوع ، کيفيت و مقرون به صرفه بودن دستگاههای ارتباطی ، گزينه های متعددی را به منظور استفاده از منابع اطلاعاتی در اختيار متقاضيان ، قرار می دهد .امکان دستيابی آحاد جامعه به منابع اطلاعاتی ، يکی از عناصر اصلی سيا ست گذاری  در زمان تعريف استراتژی توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در هر جامعه می باشد . 

• در زير مجموعه فن آوری اطلاعات (IT)، از سخت افزارهای متعددی نظير سرويس دهندگان ، ايستگاه های کاری و برخی کامپيوترهای بزرگ به همراه دستگاه های ذخيره سازی مختلفی ، استفاده می گردد( نظير استفاده از کامپيوترهای داخلی که مسئول سرويس دهی به ساير عناصر موجود در بخش فن آوری اطلاعات  بوده و يا سرويس دهندگان خارجی که مسئوليت ارائه سرويس های داده نظير اينترنت را بر عهده دارند) . عليرغم استفاده گسترده از عناصر سخت افزاری در زير مجموعه فن آوری اطلاعات ، نرم افزار حضوری چشمگيرتر داشته و اکثر عمليات نسبت داده شده به اين بخش مستلزم استفاده از نرم افزار می باشد.
• هدف عمده در بخش کاربردهای اطلاعات ، ارائه سرويس ها و خدمات گسترده به منظور افزايش کارائی و بهره وری در ابعاد متفاوت اجتماعی در يک جامعه اطلاعاتی است . در اين رابطه با توجه به نقش محوری و حمايت بخش زيرساخت اطلاعات و دستاوردهای بخش فن آوری اطلاعات ، امکان ارائه سرويس ها و خدمات متنوع ،  گسترده و پويائی در بخش کاربردهای اطلاعات ، فراهم می گردد . در بخش کاربردهای اطلاعات ، عليرغم استفاده از سخت افزار ، محور عمليات و هسته اساسی  را طراحی و پياده سازی نرم افزار تشکيل می دهد .

بنابراین، در زيرساخت اطلاعات علي رغم استفاده از نرم افزار ، سخت افزار حضوری برجسته دار داشته و اين وضعيت در بخش های  فن آوری اطلاعات و  کاربردهای اطلاعات ، برعکس می باشد . پس از ايجاد هر يک از بخش های سه گانه فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، زير ساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات ايجاد و امکان ارتباط آن با ساير بخش ها به منظور نيل به توسعه همه جانبه وجود خواهد داشت .  در اين راستا لازم است که تلاش لازم در خصوص ايجاد سه بخش اشاره شده به صورت مستمر ، سيستماتيک و هدفمند ، دنبال شود . بديهی است تعلل در هر يک از بخش های فوق ،  امکان استفاده از مزايا و دستاوردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات را عملا” با مشکل مواجه می نمايد.

2-2-4 آشنایی با مفاهیم بنیادی فرآیند فن آوری اطلاعات و ارتباطات

2-2-4-1 تبدیل اطلاعات^[5]  

تبدیل اطلاعات  یعنی تبدیل اطلاعات از داده به اطلاعات یا  از شكلی از اطلاعات به شكل دیگر. برای مثال اسكن كردن یك متن و تبدیل آن به یك فایل .

• ذخیره سازی اطلاعات^[6]

ذخیره سازی اطلاعات  را می توان چنین برداشت نمود هرگونه عملیاتی که اطلاعات را برروی یک رسانه ذخیره کند معنا رسانه اینجا معنا خاص یک وسیله ایست که قدرت ذخیره و بازیابی وبعبارتی بازخوانی اطلاعات را داشته باشد.

 برای مثال ذخیره كردن صدا بر روی CD یا ذخیره كردن اطلاعات  عمل رایت موسیقی بر روی سی دی دخیره سازی اطلاعات بر روی رسانه CD  تعریف می شود .

• پردازش اطلاعات^[7]

هرنوع عملیات بر روی داده یا اطلاعات در مسیر فرآیند تولید، ذخیره و بازیابی و انتقال اطلاعات و یا تبدیل داده به اطلاعات را به گونه ای که اطلاعات موجود را با افزایش افزوده همراه سازد پردازش اطلاعات تعریف می کنند . برای مثال محاسبه حقوق و دستمزد یا تهیه تراز مالی و یا محاسبه اقلام مورد نیاز برای خرید  این مثالی از ایجاد ارزش افزوده اطلاعات است اما اگر تاریخ تولد من را بگیرید بعنوان داده و خروجی اتان سن من باشد اینهم پردازش تبدیل داده به اطلاعات محسوب می گردد.

• تبادل اطلاعات^[8]

هرنوع عملیاتی که برروی اطلاعات در مسیر فرآیند تولید، ذخیره و بازیابی اطلاعات انجام شود تبادل اطلاعات یا به تعبیر من انتقال اطلاعات محسوب می شود. مانند ارسال یك یا چند فایل از كامپیوتری به كامپیوتر دیگر ، مثالی عینی تر، همین اینترنت در آن انتقال اطلاعات از کامپیوتر مادر و سرور میزبان وبلاگ من به کامپیوتر و نرم افزار مرورگرشما انجام می شود.

• تحلیل اطلاعات^[9]

هر گونه عملیات و فرآیندی که به تحلیل هوشمند، هدفمند و هوش گرای اطلاعات بدل شود تحلیل اطلاعات گویند ، تحلیل اطلاعات و  پردازش اطلاعات در هوشمندی و تحلیل محتوایی درونی متفاوت می باشند اما از لحاظ خروجی و ارزش افزوده اطلاعات برابر هستند .

مانند نرم افزارهای هوشمند طراحی صنعتی و ساختمانی.

• انهدام اطلاعات^[10]

هر نوع فرآیندی که باعث از بین رفتن و خروج بخشی از اطلاعات در فرآیند ذخیره ، بازیابی و انتقال اطلاعات شود انهدام اطلاعات تعریف می شود بدیهی است انهدام اطلاعات جز پردازش است که به نتیجه نابودی وجودی اطلاعات ختم می شود!

مانند: حذف اطلاعات اضافه و غیرضروری یك كامپیوتر .

• اتوماسیون اداری

اتوماسیون اداری روشی برای حذف کاغذ از مکاتبات اداری و کاهش زمان در مراودات و ارتباطات است. به عنوان نمونه برنامه اتوماسیون جامع دبیرخانه و بایگانی که تحت ویندوز  (Microsoft Windows – NT/98/2000) انجام شده است می توان به کمی حجم وسرعت بالا، قابلیت طراحی گزارشهای متنوع و شرایط جستجو به هر نحو ممکن، امنیت و حفاظت بالای اطلاعات اشاره نمود. این سیستم توانایی مدیریت چند دبیرخانه را در کنار دبیرخانه اصلی به کاربران می دهد. (شهرتی فر، محمد، 1387، صص20-22).

2-2-5  مهارت های فن آوری اطلاعات و ارتباطات

مهارت های مورد نیاز برای فن آوری اطلاعات و ارتباطات امروز در تمامی کشورها بسیار مورد توجه قرار گرفته است چرا که برای ورود به بازار جهانی و به عبارتی جهانی شدن داشتن فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) بسیار الزامی است. بنابراین باید مهارت های این فن آوری را نیز شناخت (Ravi Raina,2007,p.13). مهارت های فن آوری اطلاعات و ارتباطات اساس توسعه منابع انسانی است (Chasia,Henry,2006 ,Tina James,2006) :

• آموزش
• بهبود مهارت ها
• حفظ یک زندگی سالم (Chasia,Henry,2006).

همین طور که در شکل 2-3 مشاهده خواهید نمود،ما دو دسته مهارت فن آوری اطلاعات و ارتباطات داریم.

1. مهارت های تخصصی (حرفه ای) فن آوری اطلاعات و ارتباطات.
2. مهارت های کاربران فن آوری اطلاعات و ارتباطات( Ravi Raina,2007,pp.13-14).

مهارت های فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) می تواند به گروه های عمده زیر تقسیم می شود(Ravi Raina,2007,pp.13-14):

• گروه اول : مهارت های تخصصی فن آوری اطلاعات و ارتباطات در صنعت فن آوری اطلاعات و ارتباطات: در برگیرنده مهارت هایی فن آوری اطلاعات و ارتباطات مورد نیاز در بخش فن آوری اطلاعت و ارتباطات است و می تواند تمام صنایع فن آوری اطلاعات و ارتباطات، صنایع سخت افزاری، مشاوران ومحققان فن آوری اطلاعات و ارتباطات و آموزش های فن آوری اطلاعات و ارتباطات را در بر بگیرد.
• مهارت کارکنان هسته فن آوری اطلاعات و ارتباطات
• مهارت کارکنان پیشرفته¹ فن آوری اطلاعات و ارتباطات
• مدرسان و محققان فن آوری اطلاعات و ارتباطات(Ravi Raina,2007,p.14)

• گروه دوم : مهارت های تخصصی فن آوری اطلاعات و ارتباطات در بخش ها (دوایر) کاربران
• گروه سوم : کاربران فن آوری اطلاعات و ارتباطات
• مهارت کاربران پیشرفته^[11] (کاربران فعال)
• مهارت کاربران اصلی(Ravi Raina,2007,p.14)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 2-3 : مجموعه مهارت های فن آوری اطلاعات و ارتباطات (Ravi Raina,2007)

2-2-6  استراتژی های فن آوری اطلاعات و ارتباطات برای توسعه

به موازات استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات در تمامی ابعاد حيات بشری ، جهان به سرعت در حال تبديل به يک جامعه اطلاعاتی است . امروزه امکان دستيابی به اينترنت و استفاده از منابع اطلاعاتی در تمامی جوامع بشری روندی تصاعدی را طی می نمايد و جوامع مختلف هر يک با توجه به زيرساخت های متعدد ايجاد شده از مزايای فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، استفاده می نمايند. ايجاد زيرساخت های  ارتباطی ، قانونی و تربيت نيروی کار آشنا با فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، نمونه هائی از تلاش انجام شده در اين خصوص است . رشد شکاف ديجيتالی بين کشورهای توسعه يافته و در حال توسعه ، جوامع شهری و روستائی ، شهروندان ماهر و آموزش ديده و فاقد مهارت ، جای هيچگونه شک و ترديدی در رابطه با تدوين استراتژی ها  و تبعيت از سياست ها و رويکردهای مناسب برای نيل به يک جامعه مدرن اطلاعاتی را باقی نگذاشته است . تمامی کارشناسان و سياستگذاران کشورهای متفاوت به اين موضوع اذعان نموده اند که فن آوری اطلاعات و ارتباطات دارای پتانسيل لازم برای توسعه در تمامی ابعاد اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و سياسی است. در اين راستا اکثر کشورها، استراتژی های خاصی را به منظور توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات، تدوين نموده اند.عناصر کليدی به منظور تدوين استراتژی توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات :

• ايجاد يک مدل ( چارچوب ) برای استراتژی ملی توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات
• ايجاد آگاهی لازم در سطوح متفاوت جامعه در خصوص پتانسيل ها و مزايای متعدد فن آوری اطلاعات و ارتباطات

 

2-2-7 اهمیت اطلاعات در سازمان

اطلاعات يكی از منابع اصلى و با ارزش مديران يك سازمان است . همان طور كه منابع انسانى ، مواد اوليه و امور مالى در روند توليد، داراى نقش و ارزش خاصى هستند، اطلاعات نيز داراى نقش اساسى در اين روند مى باشند و ارزش خاصى دارند؛ ليكن اطلاعات داراى جايگاه ويژه اى است و هر مقدار كه حجم و پيچيدگى عمليات وسيع تر مى شود، اطلاعات اهميت و ارزش بيشترى پيدا مى كند.

عدم اطمينان به آينده و فقدان اطلاعات در مورد وقايع جارى ، مديران را مجبور خواهد كرد كه تمام تلاش خود را براى به دست آوردن اطلاعات به كار گيرد. تغييرات محيطى كه به سرعت در محيط پيرامون سازمان رخ مى دهند و همچنين توسعه سازمانها و پيچيدگى سيستمهاى مديريت ، نياز مديران به اطلاعات را بيش از پيش افزايش داده است .

اطلاعات به صورت يك عامل اساسى در آمده است كه به مديران كمك مى كند تا در برابر محيط بسيار پيچيده و عوامل تشنج زا، واكنش مناسب نشان دهند(Stoner James & Edward Freeman, p.1388). بنابراين ميزان موفقيت سازمانها، در بخشها و صنايع مختلف ، به توانايى و خلاقيت آنها در جمع آورى ، سازماندهى ، توزيع و كنترل اطلاعات بستگى دارد.

سازمانهاى مختلف ، همواره داراى نوعى سيستم مديريت بوده و از آن بهره مند مى شده اند. در گذشته ، ايجاد اين سيستم و استفاده از آن بسيار ساده و غير رسمى بود. پس از پيدايش رايانه (يعنى وسيله اى كه مى تواند انبوهى از داده ها را جمع آورى و پردازش نمايد) طراحى سيستم اطلاعات مديريت به صورت يك فرايند رسمى و يك رشته علمى و تحقيقاتى در آمد.

2-2-7-1 رویکرد سیستمی به فن آوری اطلاعات در سازمان ها

مدیر بایستی قادر به مشاهده سازمان خود به عنوان یک سیستم باشد.مدیریت مدرن توجه خاصی به نظریه سیستمها دارد.این دیدگاه بیان کننده آنست که مدیر بایستی بداند یک سیستم چیست و چگونه این موضوع به حیطه مسوولیت وی مربوط می گردد.

• برای تکمیل این نگرش سیستمی,مدیر بایستی اهمیت محیط سازمان را نیز تشخیص دهد.سازمان نه تنها به محیط خود برای تامین منابع حیات بخش وایسته است,بلکه در آن سهیم می باشد.
• مدیریت سازمان در واقع یک نقش کار آفرینی دارد,نیازهای محیط را تشخیص داده,منابع لازم را برای برآورده کردن این نیازها تحصیل و سپس منابع را اداره می نماید.
• نگرش سیستمی یک مدل عمومی وقابل کاربرد در هرنوع سازمانی می باشد.این نگرش دارای مراحلی ست که هنگام حل مسایل در یک سازمان به کار برده می شود.این مراحل عبارتند از:
• درنظر گرفتن سازمان به عنوان یک سیستم
• تشخیص سیستم محیطی
• تشخیص سیستمهای فرعی سازمان
• تعریف مساله
• تعیین گزینه ها
• ارزیابی گزینه ها
• انتخاب بهترین راه حل
• اجرا
• پیگیری به منظور اطمینان ازینکه راه حل انتخابی موثر باشد

2-2-7-2 دلایل کاربرد فن آوری اطلاعات در سازمان

فن آوری اطلاعات و ارتباطات به سه دلیل در سازمان ها کاربرد دارد، که عبارت است از :

1. حمایت از عملیات و فرآیندهای کسب و کار
2. حمایت از تصمیم گیری مدیران و کارکنان
3. حمایت از استراتژی های سازمان جهت کسب مزیت های رقابتی(ابراین، 1386، ص 21)

2-2-8 کاربردهای استراتژیک فن آوری اطلاعات

• ایجاد ارزش افزوده در فرآیندهای کار
• ارتباط دهی موثر سازمان با مشتریان/ارباب رجوع یا عرضه کنندگان
• تولید محصولات یا خدمات جدید
• بهبود اثربخشی تصمیم گیری مدیران و افزایش کارایی سازمان
• ارتقای یادگیری سازمانی
• کسب مزیت رقابتی

(علی احمدی، 1383، ص 52)

2-2-9 وظایف فن آوری اطلاعات

وظایف موجود در فن آوری اطلاعات را میتوان در یک دید کلی به 8 مورد تقسیم نمود :

• نگهداری و پردازش
• تقسیم وظایف
• مدیریت شبکه : یکی از مهمترین مسایل، آشنایی با مفاهیم و پیاده سازی شبکه برای مدیران فن آوری اطلاعات است .در این سایت در بخش مقالات –> شبکه ، شما را با دنیای شبکه های با سیم و بی سیم آشنا می کنم.
• مدیریت اطلاعات : میتوان به جرأت اعلام کرد؛ مدیریت اطلاعات حرف اول را در رشته فن آوری اطلاعات میزند و یک مدیر ارشد این رشته باید بتواند بر روی اطلاعات خود مدیریت نمایید.
• توسعه اطلاعات : میتوان چهار کلمه کلیدی برای آن ارایه نمود : کنترل، سرعت و دقت، امنیت، فرمت.
• توسعه سیستمهای مهندسی فن آوری اطلاعات : باعت تحول در فن آوری اطلاعات شد و میتوان گفت جنس فن آوری اطلاعات از یک زمان به بعد نرم افزاری شد.
• توسعه کاربردی : زمانی می توانیم توسعه یک علم را احساس کنیم که در بین مردم و کاربران باشد.
• توسعه تجاری

 

 

2-2-10 سرمایه گذاری در فن آوری اطلاعات

نتايج تحقيقات در صنعت ساختمان به عنوان يك نمونه نشان مي دهد كه؛ نداشتن دورنماي استراتژيك مهمترين مانع در سرمايه گذاري مناسب در فناوري اطلاعات است و تاثير عمده اي در دستيابي به موفقيتهاي مورد انتظار دارد؛ سازمانها در ميزان سرمايه گذاري در فناوري اطلاعات تفاوتهاي عمده اي باهم دارند؛ سرمايه گذاري در فناوري اطلاعات چندان تحت تاثير اندازه سازمانها نيست؛ هزينه هاي غيرمستقيم تاثير فراوان و قابل توجهي پس از سرمايه گذاري داشته اند.

علاوه بر موارد فوق، تجربه نشان داده است، گسترش فناوري اطلاعـــــات در كسب و كار عموماً موجب جايگزيني مشكلات جديد به جاي مشكلات قديمي مي شود و اين باعث مي شود تا فوايد مورد انتظار حاصل نشوند، علي رغم افزايش سرمايه گذاري در فناوري اطلاعات، بهره وري ارتقا نيافته و اين امر در سالهاي گذشته موجب مطرح شدن موضوعهايي چون پارادوكس بهره وري شده است.

مشكل بودن شناسايي فوايد، بسيار مورد بحث قرار گرفته است و حتي موجب شده است تا در بعضي كسب و كارها دستيابي به اين فوايد مورد شك و ترديد واقع شوند. سخت و مشكل بودن ذاتي امر ارزيابي و شناسايي فوايد و هزينه هاي فناوري اطلاعات همــواره دليلي بر نداشتن اطمينـان از تاثير سرمايه گذاري در فناوري اطلاعات بر موفقيت كسب و كار بوده است. يكي از نتايج منفي اين امر صرفنظركردن از اين موضوع ها بوده است.

[1] . International Council for Science

[2] . United Nations International Scientific Information System.

[3] . Federation International de Documentation

[4] . National Committee UNISIST

[5] . Conversion

[6] . Storage

[7] . Processing

[8] . Communication

[9] . Analysis

[10] . Delete

 

[11] . Advanced